11. กัณหทีปายนจริยา

ว่าด้วยจริยาวัตรของกัณหทีปายนะดาบส

[31] อีกเรื่องหนึ่ง ในกาลเมื่อเราเป็นฤาษีชื่อว่า
กัณหทีปายนะ เราไม่ยินดีประพฤติพรหมจรรย์
ยิ่งกว่า 50 ปี ใคร ๆ จะรู้ใจที่ไม่ยินดีประพฤติ
พรหมจรรย์ของเรานั้นหามิได้ แม้เราก็ไม่บอก
แก่ใคร ๆ ว่า ความไม่ยินดีมีในใจของเราสหาย
เพื่อนพรหมจรรย์ของเรา ชื่อมัณฑัพยะ เป็น
ฤาษีมีอานุภาพมาก ประกอบด้วยบุรพกรรม
คือกรรมเก่าให้ผล ถูกเสียบด้วยหลาวทั้งเป็น
เราทำการพยาบาลมัณฑัพยะ ดาบสนั่นให้หาย
โรค แล้วได้อำลามาสู่บรรณศาลาอันเป็นอาศรม
ของเราเอง พราหมณ์ผู้เป็นสหายของเรา ได้พา
ภริยาและบุตร ต่างถือสักการะสำหรับต้อนรับ
แขก รวมสามคนมาหาเรา เรานั่งเจรจาปราศัย
กับสหายและภริยาของเขาอยู่ในอาศรมของตน
เด็กโยนลูกข่างเล่นอยู่ ทำงูเห่าให้โกรธแล้ว

ทีนั้น เด็กนั้นเอามือควานหาลูกข่างไปตาม
ปล่องจอมปลวก ความไปถูกเอาศีรษะงูเข้า
พอมือไปถูกศีรษะของมัน งูก็โกรธ อาศัย
กำลังพิษ เคืองจนเหลือจะอดกลั้นได้กัดเด็ก
ในทันที พร้อมกับถูกงูกัด เด็กล้มลงที่พื้นดิน
ด้วยกำลังพิษกล้า เหตุนั้น เราเป็นผู้ได้รับทุกข์
หรือว่าเรามีความรักจึงเป็นทุกข์ เราได้ปลอบ
มารดาบิดาของทารกนั้น ผู้มีทุกข์เศร้าโศก ให้
สร่างแล้ว ได้ทำสัจกิริยาอันประเสริฐสุด
ก่อนว่า.
เราผู้ต้องการบุญ ได้ประพฤติพรหมจรรย์
มีจิตเลื่อมใสอยู่ 7 วันเท่านั้น ต่อแต่นั้นมา
การประพฤติของเราไม่เลื่อมใส 50 ปีเศษ เรา
ไม่ปรารถนาจะประพฤติเสียเลย ด้วยความ
สัตย์นี้ ขอความสวัสดีจงมีแก่เด็กนี้เถิด พิษจง
ระงับ ยัญญทัตตกุมารจงเป็นอยู่

พร้อมกับเมื่อเราทำสัจกิริยา มาณพ
หวั่นไหวด้วยกำลังพิษไม่รู้สึกตัว ได้ฟื้นกาย
หายโรค ลุกขึ้นได้ ผู้เสมอด้วยความสัตย์ของ
เราไม่มี นี้เป็นสัจบารมีของเรา ฉะนี้แล.
จบ กัณหทีปายนจริยาที่ 11

อรรถกถากัณหทีปายนจริยาที่ 11

พึงทราบวินิจฉัยในอรรถกถากัณหทีปายนจริยาที่ 11 ดังต่อไปนี้.
บทว่า กณฺหทีปายโน อิสิ คือดาบสมีชื่อว่า กัณหทีปายนิะ.
ได้ยินว่า พระโพธิสัตว์ในกาลนั้นชื่อว่า ทีปายนะเข้าไปหาดาบส
มัณฑัพยะผู้เป็นสหายของตนถูกเสียบหลาว ไม่ทอดทิ้งดาบสนั้นด้วยศีลคุณ
ของเขา ได้ยืนพิงอยู่กับหลาวตลอด 3 ยาม จึงได้ปรากฏชื่อว่า กัณหทีปายนะ
เพราะร่างกายมีสีดำ ด้วยหยาดเลือดแห้งที่ไหลจากร่างกายของดาบสนั้นแล้ว
ลงมาใส่. บทว่า ปโรปญฺญาสวสฺสานิ คือยิ่งกว่า 50 ปี บทว่า อนภิรโต
จรึ อหํ คือเราอยู่ประพฤติพรหมจรรย์อย่างไม่ยินดี ในเสนาสนะสงัดและใน
ธรรมอันเป็นอธิกุศล. ครั้นบวชแล้วพระมหาสัตว์ยินดีประพฤติพรหมจรรย์
อยู่ 7 วันเท่านั้น. ต่อจากนั้นก็อยู่อย่างไม่ยินดี.